حسابرسی مالیاتی یکی از فرآیندهای بسیار مهم در مدیریت مالی شرکت‌هاست که به‌منظور اطمینان از انطباق با قوانین مالیاتی، کاهش ریسک جرایم و بهینه‌سازی تعهدات مالیاتی انجام می‌شود.
حسابرسی مالیاتی فرآیندی است که طی آن اسناد و مدارک مالی یک شرکت به‌منظور انطباق با قوانین مالیاتی، از جمله ماده ۹۵ قانون مالیات‌های مستقیم (مصوب ۱۳۶۶ و اصلاحات بعدی)، بررسی می‌شود. این فرآیند نه‌تنها از جریمه‌های سنگین ناشی از عدم رعایت ماده ۱۹۳ (۲۰٪ جریمه مالیات متعلق) جلوگیری می‌کند، بلکه با شناسایی معافیت‌های ماده ۱۳۲، به بهینه‌سازی مالیاتی کمک می‌کند. در سال ۱۴۰۴، با اجرای کامل قانون پایانه‌های فروشگاهی و سامانه مودیان (مصوب ۱۳۹۸)، اهمیت حسابرسی مالیاتی بیش از پیش افزایش یافته است.
این مقاله از سامان محاسبان ، یک راهنمای جامع است که تمامی جنبه‌های این فرآیند را بر اساس قوانین مالیاتی ایران در سال ۱۴۰۴ پوشش می‌دهد، با ما همراه باشید و با 5 مرحله حسابرسی مالیاتی آشنا شوید!
برنامه ریزی دقیق، پایه موفقیت حسابرسی مالیاتی است. بر اساس ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم، شرکت های مشمول (مانند شرکت های بورسی یا واحدهایی با درآمد بیش از ۵۰ میلیارد ریال) موظف به ارائه گزارش حسابرسی مالیاتی توسط حسابرسان عضو جامعه حسابداران رسمی هستند. عدم رعایت این الزام، جریمه ای معادل ۲۰٪ مالیات متعلق را به دنبال دارد (ماده ۱۹۳).
اقدامات مهم در برنامه ریزی:
نکته : استفاده از نرم افزارهایی مانند سپیدار سیستم برای سازمان دهی اسناد و کاهش خطای انسانی توصیه می شود. همچنین، بررسی بخشنامه های به روز سازمان امور مالیاتی (tax.gov.ir) ضروری است.
در این مرحله، حسابرسان اسناد مالی را با دقت بررسی می کنند تا از انطباق آن ها با قوانین مالیاتی اطمینان حاصل کنند. ماده ۹۵ قانون مالیات های مستقیم، شرکت ها را به نگهداری دفاتر قانونی به صورت منظم و مطابق با استانداردهای حسابداری ملزم می کند.
فعالیت های اصلی:
نکته : استفاده از ابزارهای تحلیلی مانند Power BI برای شناسایی الگوهای غیرعادی در داده های مالی می تواند دقت حسابرسی را افزایش دهد.
حسابرسی میدانی برای پرونده های با ریسک بالا یا در صورت درخواست سازمان امور مالیاتی انجام می شود. ماده ۹۷ قانون مالیات های مستقیم، امکان بازرسی محل اقامت قانونی مؤدی را برای حسابرسان فراهم می کند.
اقدامات مورد نیاز:
حسابرسان با حضور در محل اقامت قانونی شرکت، اسناد فیزیکی مانند فاکتورها و اسناد انبار را بررسی می کنند تا از صحت آن ها اطمینان حاصل شود. این فرآیند شامل تطبیق موجودی انبار با دفاتر طبق استاندارد شماره ۵ (حسابداری موجودی ها) و بازبینی قراردادها برای شناسایی تعهدات مالیاتی است. این مرحله به تشخیص مغایرت های احتمالی و اطمینان از انطباق با قوانین کمک می کند.
یافته های حاصل از حسابرسی میدانی، از جمله مغایرت ها و مشاهدات، در قالب صورت مجلس به صورت مکتوب ثبت می شود. این سند به مؤدی ارائه شده و به عنوان مدرک رسمی برای سازمان امور مالیاتی قابل استناد است. صورت مجلس باید دقیق و شفاف باشد تا از اختلافات بعدی جلوگیری شود.
حسابرسان دفاتر روزنامه و کل را بررسی می کنند تا از ثبت صحیح تراکنش ها طبق ماده ۹۵ قانون مالیات های مستقیم اطمینان حاصل کنند. هرگونه ثبت نادرست یا مغایرت می تواند منجر به رد دفاتر شود که بر اساس ماده ۹۷، جریمه های مالیاتی و رد اظهارنامه را به دنبال دارد.
حسابرسان از طریق مصاحبه با حسابداران و مدیران مالی، اطلاعات تکمیلی در مورد فرآیندهای مالی و تراکنش های خاص جمع آوری می کنند. این گفت وگوها به شناسایی توضیحات پشت پرده مغایرت ها و بهبود دقت حسابرسی مالیاتی کمک می کند.
حسابرسان صحت و کامل بودن ارسال صورت حساب های الکترونیکی به سامانه مودیان را طبق قانون پایانه های فروشگاهی (مصوب ۱۳۹۸) بررسی می کنند. عدم رعایت این الزام می تواند جریمه های ماده ۱۶۹ مکرر، مانند جریمه نقدی تا ۲٪ مبلغ تراکنش، را به همراه داشته باشد
نکته : استفاده از چک لیست های استاندارد حسابرسی (مانند چک لیست های ارائه شده توسط جامعه حسابداران رسمی) می تواند فرآیند را تسریع کند.
گزارش حسابرسی مالیاتی، سند نهایی این فرآیند است که باید مطابق با استاندارد شماره ۷۰۰ (اظهارنظر حسابرسی) تهیه شود. ماده ۲۷۲، گزارش را تنها در صورتی معتبر می داند که توسط حسابرسان رسمی امضا شده باشد.
اجزای گزارش:
مقدمه: بخش مقدمه گزارش حسابرسی مالیاتی، اطلاعات هویتی شرکت شامل نام، شماره ثبت، کد اقتصادی و آدرس اقامت قانونی را ارائه می دهد و دامنه حسابرسی مالیاتی را با اشاره به دوره مالی (مثلاً سال ۱۴۰۴) و استانداردهای حسابرسی (استاندارد شماره ۷۰۰ و ۷۰۵) مشخص می کند. این بخش همچنین اهداف حسابرسی، مانند انطباق با ماده ۲۷۲ قانون مالیات های مستقیم، را شرح داده و چارچوبی شفاف برای ارزیابی های بعدی فراهم می سازد.
یافته ها: این بخش مغایرت ها و انطباق های اسناد مالی با قوانین مالیاتی، از جمله مواد ۹۵ (نگهداری دفاتر قانونی)، ۱۶۹ (گزارش های فصلی) و قانون پایانه های فروشگاهی، را با جزئیات تحلیل می کند. برای مثال، عدم ثبت صحیح درآمدها یا نقص در اعمال معافیت مالیاتی ماده ۱۳۲ می تواند به عنوان مغایرت گزارش شده و مستندات آن برای جلوگیری از جریمه ماده ۱۹۳ ارائه می شود.
اظهارنظر حسابرس: بر اساس استاندارد شماره ۷۰۰، حسابرس یکی از اظهارنظرهای مقبول (انطباق کامل)، مشروط (مغایرت های جزئی)، مردود (نقض اساسی قوانین) یا عدم اظهارنظر (عدم دسترسی به مدارک کافی) را ارائه می دهد. این اظهارنظر برای سازمان امور مالیاتی و سهام داران کلیدی است، زیرا مبنای پذیرش گزارش و تعیین تکالیف مالیاتی (ماده ۲۷۲) قرار می گیرد.
توصیه ها: حسابرس پیشنهادهای عملی برای بهبود فرآیندهای مالی ارائه می دهد، مانند اصلاح روش های ثبت دفاتر برای انطباق با ماده ۹۵، استفاده از نرم افزارهای حسابداری برای کاهش خطا، یا آموزش پرسنل در مورد الزامات سامانه مودیان. این توصیه ها با هدف کاهش ریسک جریمه های ماده ۱۹۳ و ۱۹۹ و بهینه سازی مالیاتی ارائه می شوند.
پیوست ها: پیوست ها شامل اسناد کلیدی مانند ترازنامه، صورت سود و زیان، یادداشت های توضیحی، گزارش های فصلی (ماده ۱۶۹) و صورت حساب های الکترونیکی سامانه مودیان هستند که به عنوان شواهد پشتیبان گزارش ارائه می شوند. این مدارک باید با استانداردهای حسابداری (شماره ۱) و الزامات سازمان امور مالیاتی (ماده ۹۷) مطابقت داشته باشند تا از رد گزارش جلوگیری شود.
در نظر داشته باشید که گزارش باید تا پایان تیرماه سال بعد به سازمان امور مالیاتی ارسال شود (ماده ۱۱۰). عدم ارائه به موقع، جریمه ماده ۱۹۳ را به دنبال دارد.
پس از ارائه گزارش، پیگیری های لازم برای رفع مشکلات انجام می شود:
پس از ارائه گزارش حسابرسی مالیاتی، فرآیند پیگیری و رفع مغایرت ها برای انطباق با قوانین مالیاتی ۱۴۰۴ حیاتی است. بر اساس ماده ۲۳۸ قانون مالیات های مستقیم، مؤدیان می توانند ظرف ۳۲ روز از تاریخ ابلاغ برگ تشخیص مالیاتی، اعتراض خود را با مستندات معتبر مانند گزارش حسابرسی (ماده ۲۷۲) و اسناد مالی (ماده ۹۷) به اداره امور مالیاتی تسلیم کنند. این اعتراض باید با شواهد دقیق، از جمله ترازنامه و صورت حساب های سامانه مودیان، پشتیبانی شود تا در مذاکره با ممیز مالیاتی به توافق منجر شود. در صورت عدم توافق، پرونده به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارجاع می شود (ماده ۲۴۴).
اصلاح اسناد مالی گام بعدی است. اگر حسابرس خطاهایی مانند ثبت نادرست در دفاتر روزنامه یا کل (ماده ۹۵) شناسایی کند، حسابداران باید این مغایرت ها را با رعایت استانداردهای حسابداری (استاندارد شماره ۱) اصلاح کنند. این فرآیند شامل بازنگری صورت سود و زیان، تطبیق موجودی انبار (استاندارد شماره ۵) و اطمینان از انطباق با سامانه مودیان است تا از جریمه ۲۰٪ مالیات متعلق (ماده ۱۹۳) جلوگیری شود.
مشاوره مالیاتی با شرکت های معتبر ، به شناسایی معافیت های ماده ۱۳۲ (واحدهای تولیدی در مناطق کمتر توسعه یافته) و کاهش ریسک جریمه های ماده ۱۹۹ (۷۲٪ مالیات تکلیفی) کمک می کند. آموزش پرسنل نیز ضروری است؛ دوره های آموزشی با محوریت قانون پایانه های فروشگاهی (مصوب ۱۳۹۸)، حسابداران را برای ارسال صحیح صورت حساب های الکترونیکی به سامانه مودیان آماده می کند و از جریمه های ماده ۱۶۹ مکرر (تا ۲٪ مبلغ تراکنش) جلوگیری می نماید.
مانیتورینگ قوانین با ابزارهایی مانند Visualping، تغییرات بخشنامه های سازمان امور مالیاتی (tax.gov.ir) را رصد می کند. این اقدام، انطباق مستمر با الزامات ماده ۲۷۲ و به روزرسانی های قانونی را تضمین می کند.
نکته قانونی: در صورت عدم توافق با برگ تشخیص، پرونده به هیئت حل اختلاف مالیاتی ارجاع می شود (ماده ۲۴۴).
ماده ۹۷ قانون مالیات های مستقیم، اسناد زیر را برای حسابرسی مالیاتی الزامی می داند:
حسابرسی مالی بر صحت صورت های مالی تمرکز دارد (استاندارد شماره ۱)، در حالی که حسابرسی مالیاتی، انطباق با قوانین مالیاتی (مواد ۹۵، ۹۷ و ۱۶۹) را بررسی می کند. حسابرسی مالیاتی همچنین معافیت ها (ماده ۱۳۲) و جرایم (ماده ۱۹۳ و ۱۹۹) را در نظر می گیرد.
این نکات را بدانید:
حسابرسی مالیاتی فرآیندی پیچیده اما ضروری است که با رعایت مراحل فوق و انطباق با قوانین ۱۴۰۴، می تواند به کاهش ریسک های مالیاتی، افزایش شفافیت و بهینه سازی مالی کمک کند. با استفاده از ابزارهای مدرن و مشاوره تخصصی، شرکت ها می توانند این فرآیند را با موفقیت انجام دهند.
