مالیات خرید، نوعی مالیات است که به مصرف کالاها و خدمات تعلق میگیرد. مالیات خرید به این معنی است که بخشی از پولی که شما برای خرید کالا یا خدمات پرداخت میکنید، به عنوان مالیات به دولت داده میشود ؛ در ایران، برای خرید اکثر کالاها و خدمات، به جز موارد معاف، مالیات پرداخت می شود. مالیات خرید به دو دسته کلی تقسیم می شود؛ مالیات بر ارزش افزوده و مالیات خرید کالا و خدمات.
با ما در سامان محاسبان همراه باشید تا انواع مالیات خرید را بررسی و تحلیل کنیم.
مالیات بر ارزش افزوده چیست؟
قطعاً می دانید که در ایران، مالیات بر ارزش افزوده ، مهمترین نوع مالیات خرید است؛ این مالیات به طور غیرمستقیم توسط مصرف کننده نهایی، در زمان خرید کالا یا خدمات، به فروشنده پرداخت میشود.
چرا می گوییم مالیات بر ارزش افزوده ، مالیاتی غیر مستقیم است؟ چون شما مالیات را به طور مستقیم به دولت پرداخت نمیکنید، بلکه فروشنده آن را از شما دریافت میکند و بعداً به حساب دولت واریز میکند.
مالیات بر ارزش افزوده به اکثر کالاها و خدمات، به جز موارد معاف مانند کالاهای اساسی شامل نان، لبنیات، تخم مرغ، گوشت، حبوبات، دارو، تجهیزات پزشکی، کتاب و …، خدمات آموزشی و بهداشتی، خدمات حمل و نقل عمومی و صادرات تعلق میگیرد.
چه کسب و کارهایی می توانند بر روی قیمت کالاها و خدمات خود مالیات بر ارزش افزوده را اضافه کنند؟ کسب و کارهایی که گواهی مالیات بر ارزش افزوده را داشته باشند، سازمان امور مالیاتی کشور مرجع صدور و ابطال گواهی ارزش افزوده است.
گواهی ارزش افزوده، سندی است که توسط سازمان امور مالیاتی کشور به اشخاص حقوقی و حقیقی واجد شرایط اعطا میشود و نشان میدهد که آنها مجاز به صدور صورتحساب و دریافت مالیات بر ارزش افزوده از خریداران خود هستند. اشخاص دارای گواهی ارزش افزوده موظفند برای تمام کالاها و خدماتی که به فروش میرسانند، صورتحساب صادر کنند و در آن، مبلغ مالیات بر ارزش افزوده را به طور جداگانه قید کنند.
برای دریافت گواهی ارزش افزوده، ثبت نام در نظام مالیات بر ارزش افزوده ضروری است. این کار از طریق سامانه الکترونیکی سازمان امور مالیاتی کشور انجام میشود.
در صورتی که دارنده گواهی ارزش افزوده به مدت دو سال متوالی اظهارنامه مالیاتی ارائه ندهد و یا نسبت به پرداخت مالیاتهای متعلقه اقدام نکند و تخلفات مالیاتی داشته باشد، گواهی وی باطل میشود.
مالیات بر خرید برخی کالاها و خدمات خاص
علاوه بر مالیات بر ارزش افزوده ، برای برخی از کالاها و خدمات خاص، مالیات خرید جداگانه ای نیز اعمال می شود. نرخ این مالیات ها برای اقلام مختلف متفاوت است. این مالیات به طور مستقیم توسط خریدار به فروشنده پرداخت می شود و نیازی به ثبت نام در نظام مالیات بر ارزش افزوده نیست. معمولاً کالاهایی که دولت می خواهد مصرف آن ها در جامعه کم باشد و یا کالاهای تجملاتی، شامل این مالیات هستند و نه کالاهایی که مردم به ان ها نیاز مبرم و اساسی دارند.
موارد مشمول، معمولا اینگونه است : دخانیات، نوشابه های گازدار، سیم کارت تلفن همراه، حق پرواز و البته برخی از خدمات لوکس مانند هتلداری و رستوران داری
مالیات خرید کالاهای خاص برای چه اهدافی دریافت می شود؟ مالیات خرید، یکی از مهمترین منابع درآمدی دولت ها به شمار می رود. از این درآمدها برای تامین هزینه های عمومی مانند: احداث جاده ها، مدارس، بیمارستان ها و … استفاده می شود.
دولت ها می توانند با افزایش یا کاهش نرخ مالیات بر خرید، تقاضا برای کالاها و خدمات را کنترل کرده و از این طریق به ثبات اقتصادی و کنترل تورم کمک کنند.
خوب است بدانید که مالیات خرید، نوعی مالیات تصاعدی است، به این معنی که افراد ثروتمندتر، سهم بیشتری از درآمد خود را به عنوان مالیات پرداخت می کنند. این امر می تواند به توزیع عادلانه ثروت در جامعه کمک کند.
مالیات خرید ملک
یکی از خریدهایی که هر فرد ممکن است در طول زندگی خود تجربه کند، خرید ملک است، مالیات نقل و انتقال ملک، نوعی مالیات است که به فروشنده ملک در زمان ثبت سند در دفترخانه اسناد رسمی تعلق میگیرد. نرخ این مالیات در حال حاضر 5 درصد از ارزش معاملاتی ملک است.
شاید تصور کنید که ارزش معاملاتی ملک همان قیمت ملک است اما خوشبختانه اینگونه نیست! ارزش معاملاتی ملک قیمتی است که توسط کمیسیون تقویم املاک برای هر واحد ملکی در یک منطقه جغرافیایی مشخص تعیین میشود. این قیمت بر اساس معاملات انجام شده در آن منطقه و با در نظر گرفتن عوامل مختلفی مانند نوع کاربری ملک (مسکونی، تجاری، اداری و …)، متراژ ملک، سن بنا، کیفیت ساخت و مصالح به کار رفته، امکانات و تاسیسات ملک، موقعیت جغرافیایی ملک و دسترسی به امکانات رفاهی و خدماتی تعیین میشود و معمولا بسیار کمتر از قیمت واقعی ملک است. بنابراین مالیات خرید و فروش ملک بر اساس همان ارزش معاملاتی تعیین می شود و نه قیمت ملک در بازار.
فرمول مالیات نقل و انتقال ملک اینگونه است:
مالیات نقل و انتقال ملک = نرخ مالیات × ارزش معاملاتی ملک
نرخ مالیات: در حال حاضر 5 درصد است و عدم پرداخت مالیات نقل و انتقال ملک میتواند مشمول جریمه شود.
مالیات خرید خودرو
در تاریخ ۱ فروردین ۱۴۰۱، ابلاغیه سازمان امور مالیاتی چنین تعیین کرد که قبل از انتقال و تعویض پلاک خودرو، فروشنده باید مالیات خودروی خود را بپردازد.
نوع خودرو، مدل آن و ماخذ تولید آن که در داخل تولید شده باشد یا وارداتی باشد بر مالیات خرید و فروش خودرو موثر است، همچنین خودرو صفر کیلومتر، مالیات بیشتری خواهد داشت. در مرحله اول خودرویی که بصورت صفر و کارنکرده از کارخانه می خرید، مالیاتش بر عهده کارخانه سازنده است اما اگر این خودرو را بفروشید خودتان باید مالیات آن را بدهید.
همچنین خودروهای خارجی که قیمتشان بیش از یک و نیم میلیارد تومان باشد، خودرو لوکس محسوب شده و مالکین این خودرو ها باید مالیات بپردازند.
جدول نقل و انتقال خودروها
| ارزش معاملاتی خودرو | نرخ مالیات |
| تا 1 میلیارد تومان | معاف |
| 1 تا 1.5 میلیارد تومان | 1% از مازاد بر 1 میلیارد تومان |
| 1.5 تا 3 میلیارد تومان | 2% از مازاد بر 1.5 میلیارد تومان |
| 3 تا 4.5 میلیارد تومان | 3% از مازاد بر 3 میلیارد تومان |
| بیش از 4.5 میلیارد تومان | 4% از کل ارزش |
مالیات خرید طلا
اگر می خواهید طلا بخرید باید مالیات خرید طلا را بشناسید، طلا هم مانند سایر کالاها شامل مالیات بر ارزش افزوده می شود اما تفاوت هایی دارد. در سال های اخیر مالیات طلا کاهش یافته و تغییر کرده است به این شکل که قبلاً ( پیش از دی ماه 1402) ، 9 درصد مالیات ارزش افزوده بر قیمت کل فاکتور طلا اعمال می شد اما هم اکنون ( در سال 1403) مالیات بر ارزش افزوده تنها بر اجرت ساخت و سود طلا فروشان اعمال می شود، ضمن اینکه مالیات بر ارزش افزوده در سال 1403 در ایران از 9 درصد به 10 درصد افزایش یافت اما در خصوص طلا همان 9 درصد باقی ماند.
نکته مهم : در خصوص خرید سکه و شمش طلا، اگر سکه و شمش طلا با هر خلوصی را از بانک مرکزی بخرید، از مالیات معاف خواهید بود اما اگر غیر از این باشد شامل 3 درصد مالیات خواهد بود. همچنین از آنجا که شمش طلا ، کالای سرمایه ای به حساب می آید اگر شما با خرید و فروش آن سود کنید باید مالیات دیگری به نام مالیات بر عایدی سرمایه بپردازید که این موضوع هم قوانین خاص خود را دارد، برای مثال اگر شما در همان سالی که شمش طلا را خریده اید، آن را بفروشید باید مالیات سود خود را پرداخت کنید اما اگر شمش را سه سال نزد خود نگه داشته و بعد از سه سال اقدام به فروش کنید، از مالیات معاف خواهید بود.
مالیات خرید دلار دولتی
دلار دولتی نوعی ارز است که توسط دولت جمهوری اسلامی ایران با نرخی پایینتر از نرخ بازار آزاد به مصرفکنندگان خاص و برای واردات کالاهای ضروری تخصیص داده میشود.
اما آیا خرید دلار دولتی مالیات دارد؟
برخلاف ارز آزاد که در زمان خرید مشمول مالیات بر ارزش افزوده 9 یا 10 درصد میشود، دلار دولتی از این مالیات معاف است. این معافیت مالیاتی به منظور کاهش هزینه واردات کالاهای اساسی و حمایت از تولید داخلی در نظر گرفته شده است.
در نظر داشته باشید که معافیت مالیاتی فقط شامل دلار دولتی تخصیص یافته به مصارف قانونی مانند واردات کالاهای اساسی و مواد اولیه میشود. فروشندگان دلار دولتی موظفند فاکتور معتبر به خریداران ارائه دهند.
ضمناً در صورت عدم ارائه فاکتور یا استفاده غیرقانونی از دلار دولتی، متخلفان مشمول جریمه و مجازات خواهند شد.
مالیات خرید سهام در بورس اوراق بهادار
آیا خرید سهام در بورس مالیات دارد؟ خیر ، در هنگام خرید سهام ، فقط کارمزد پرداخت می کنیم اما در هنگام فروش ، مالیات هم اضافه می شود ؛ پس گرچه در زمان خرید سهام، فقط بخشی از کارمزد معامله به عنوان کارمزد خرید از شما کسر میشود و مالیاتی پرداخت نمیکنید. اما این موضوع به این معنی نیست که شما از پرداخت مالیات معاملات سهام معاف هستید.
مالیات معاملات سهام در واقع در زمان فروش سهام از شما دریافت میشود. به این صورت که 0.5 درصد از مبلغ ریالی حاصل از فروش سهام به عنوان مالیات به سازمان امور مالیاتی کشور پرداخت میشود.
علاوه بر مالیات، در زمان فروش سهام، کارمزد فروش نیز از شما کسر میشود. نرخ کارمزد فروش معادل نرخ کارمزد خرید است، یعنی 0.37 درصد از مبلغ ریالی حاصل از فروش سهام. بنابراین در مجموع، در زمان فروش سهام، 0.87 درصد از مبلغ ریالی حاصل از فروش سهام به عنوان مالیات و کارمزد از شما کسر میشود.
این روش یک حسن دارد و آن این است که سرمایهگذاران را به نگهداری بلندمدت سهام تشویق میکند. زیرا در صورتی که سهام را برای مدت طولانی نگه دارید، فقط یک بار در زمان فروش، مالیات و کارمزد آن را پرداخت میکنید.
آیا امکان معافیت مالیات خرید سهام در بازار بورس وجود دارد؟ خیر ، زیرا شما از طریق سامانههای معاملات آنلاین، سفارش خرید یا فروش سهام را به هسته مرکزی بازار ارسال میکنید و هسته مرکزی بازار، سفارش شما را با قوانین و مقررات مربوط به معاملات سهام تطبیق میدهد. در این مرحله، کارمزد خرید و مالیات فروش (در صورت وجود) به طور خودکار محاسبه میشود، مبلغ کارمزد خرید و مالیات فروش (در صورت وجود) به طور مستقیم از حساب کاربری شما در شرکت کارگزاری کسر میشود.
در نهایت، در صورت وجود شرایط لازم، معامله شما انجام میشود و سهام مورد نظر به حساب شما واریز یا از حسابتان کسر میشود.
به همین دلیل، شرکت کارگزاری در این فرآیند فقط به عنوان واسطه عمل میکند و نقشی در محاسبه یا کسر کارمزد و مالیات ندارد و با توجه به سیستم خودکار پرداخت کارمزد و مالیات در بورس، عدم پرداخت این هزینهها عملاً غیرممکن است.
مالیات خرید ارزهای دیجیتال
قانون مالیات ارز دیجیتال در ایران از نوع مالیات بر درآمد یا عملکرد است و به این معنی است که سود حاصل از فعالیت در حوزه ارز دیجیتال مشمول مالیات میشود.
شاید ندانید که تمام افرادی که در فعالیتهای مرتبط با ارز دیجیتال مانند خرید و فروش، استخراج، ماینینگ، معاملات فیوچرز، اسپات، وام دهی و وام گیری فعالیت میکنند، مشمول پرداخت مالیات هستند.
معافیت مالیاتی:
- اشخاص حقیقی: تا 288.000.000 ریال درآمد خالص در سال از مالیات معاف هستند.
- اشخاص حقوقی: تا 1.000.000.000 ریال درآمد خالص در سال از مالیات معاف هستند.
نرخ مالیات: نرخ مالیات به میزان درآمد خالص شما بستگی دارد.
جدول نرخ مالیات ارز دیجیتال:
| محدوده درآمد خالص (ریال) | نرخ مالیات |
| تا 288.000.000 | معاف |
| 288.000.001 تا 500.000.000 | 15% |
| 500.000.001 تا 1.000.000.000 | 20% |
| بیش از 1.000.000.000 | 20% |
ارزهای دیجیتالی که به عنوان هدیه دریافت میکنید، مشمول مالیات نیستند.
