پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی چیست؟ + راه های عملی جلوگیری از وقوع آن

درک عمیق و پیش‌ بینی ریسک ورشکستگی مالی، به معنای برآورد احتمال ورشکستگی یک بنگاه اقتصادی در آینده دور یا نزدیک است. ابزاری قدرتمند که می تواند با تخمین بحران های جدی، سرمایه را حفظ کرده و با کاهش ضرر و زیان ناشی از ریسک های مدیریت نشده، منجر به اتخاذ تصمیمات آگاهانه تری شود، این امر با استفاده از روش‌های مختلفی مانند تحلیل نسبت‌های مالی، بررسی روندهای صنعت و ارزیابی کیفیت مدیریت انجام می‌شود.

هیچ شغلی تاب و توان ورشکستگی را ندارد، برای تمام مشاغل از کوچک تا بزرگ، ورشکستگی، پدیده‌ای ناخوشایند است که می‌تواند پیامدهای ناگوار اقتصادی و اجتماعی به دنبال داشته باشد.

ورشکستگی به شرایطی می گویند که بنگاه اقتصادی دیگر قادر به ایفای تعهدات مالی خود به طلبکاران و سرمایه‌گذاران نیست و با خطر تعطیلی و انحلال روبرو است. تنها عاملی که یک بنگاه را ورشکسته می کند، عدم مدیریت ریسک است! اگر ریسک ها به موقع پیش بینی شده بود و راهکارهایی تخصصی و صحیح برای آن در نظر گرفته شده بود، تهدیدی به نام ورشکستگی هم وجود نداشت!

پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی، تضمین ثبات اقتصادی در هر بنگاه کاری است، این امر، نه تنها به سرمایه‌گذاران و تحلیلگران در اتخاذ تصمیمات آگاهانه یاری می‌رساند، بلکه مدیران شرکت‌ها را نیز در مسیر مدیریت ریسک و ارتقای پایداری مالی راهنمایی می‌کند.

در این مقاله تخصصی از سامان محاسبان، ابتدا به ضرورت پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی می پردازیم و سپس راهکار ها و مدل هایی برای مقابله با این ریسک ها را مرور می کنیم، با ما همراه باشید.

اهمیت پیش بینی ریسک ورشکستگی

چرا ما باید ریسک هایی که منجر به ورشکستگی می شوند را پیش بینی کنیم و این موضوع دقیقاً چه اهمیتی دارد؟

 حفظ سرمایه

سرمایه، عنصری کلیدی در توسعه اقتصادی و رفاه جوامع است. سرمایه مفهومی چندوجهی است و معنای آن با ثروت متفاوت است و در اصطلاح به دارایی‌هایی اطلاق می‌شود که برای تولید ثروت و کسب سود به کار گرفته می‌شوند. سرمایه، ثروتی است که نه تنها در زمان حال، بلکه در آینده نیز می‌تواند منافع و مزایایی برای صاحب خود به ارمغان بیاورد. بنابراین حفظ سرمایه می تواند بزرگترین دغدغه یک سرمایه دار باشد!

پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی، به سرمایه‌گذاران در انتخاب بنگاه‌های با ریسک پایین‌تر برای سرمایه‌گذاری و حفظ سرمایه خود کمک می‌کند. سرمایه‌گذاری با وجود چالش‌های موجود، می‌تواند منافع و مزایای فراوانی برای افراد و جامعه به ارمغان بیاورد. با اتخاذ رویکردی سنجیده و آگاهانه، می‌توان ریسک سرمایه‌گذاری را کاهش داده و سرمایه را در بلندمدت حفظ و افزایش داد. پس باید بتوانیم با پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی جلو از دست رفتن سرمایه را بگیریم.

کاهش ضرر و زیان

قطعا وقتی شما بتوانید پیش بینی درستی از شرایط مالی و اقتصادی بنگاه خود داشته باشد جلو بسیاری از ضرر و زیان ها گرفته می شود، پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی، به کاهش ضرر و زیان ناشی از ورشکستگی بنگاه‌ها برای سرمایه‌گذاران، بستانکاران و سایر ذینفعان کمک می‌کند. همچنین در شناسایی و پیشگیری از بحران‌های مالی ناشی از ورشکستگی بنگاه‌های بزرگ و سیستمیک مؤثر است.

 کمک به تصمیم‌گیری

اتخاذ تصمیمات آگاهانه برای سرمایه‌گذاری بسیار چالش برانگیز و ابهام آور است؛ شک و تردید و ترس موج میزند و سرمایه دار نمیداند آینده هر بازار چیست؛ پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی در این مرحله، به سرمایه‌گذاران در تخصیص منابع و مدیریت سبد سرمایه‌گذاری خود کمک می‌کند و به آن ها در اتخاذ تدابیر پیشگیرانه برای ارتقای سلامت مالی، مدیریت ریسک و بهبود عملکرد بنگاه کمک می‌کند.

افزایش شفافیت سرمایه گذاری

پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی، به افزایش شفافیت در بازارهای مالی و ارتقای اعتماد سرمایه‌گذاران کمک می‌کند. با شفافیت حاصل از پیش‌ بینی ریسک، سرمایه‌گذاران می‌توانند با آگاهی و تسلط بیشتر، به انتخاب و سرمایه‌گذاری در بنگاه‌های مناسب اقدام کنند.

روش‌های پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی

مدل‌های آماری

استفاده از مدل‌های آماری یکی از روش‌های متداول برای پیش بینی ریسک ورشکستگی مالی است. این مدل‌ها با استفاده از داده‌های تاریخی و اطلاعات مالی شرکت ها، احتمال ورشکستگی آن‌ها را در آینده برآورد می‌کنند و شما می توانید با استفاده از این تخمین و برآوردها ریسک وارده را مدیریت کنید. مدل های متفاوتی در این زمینه وجود دارد:

مدل آلتمن

 این مدل، با استفاده از 5 شاخص کلیدی از جمله نسبت‌های نقدینگی، اهرم و سودآوری، احتمال ورشکستگی شرکت را پیش‌بینی می‌کند. اما چگونه؟

این مدل را شخصی به همین نام بنیان گذاری کرد، آلتمن که استاد دانشگاه نیویورک بود با بررسی اطلاعات مالی 66 شرکت ورشکسته و 33 شرکت سالم، 5 شاخص کلیدی را برای پیش بینی ریسک ورشکستگی شناسایی کرد.

شاخص‌های مدل آلتمن:

1. نسبت سرمایه در گردش به کل دارایی یا همان X1
2. سودآوری قبل از بهره و مالیات به کل دارایی برابر X2
3. سودآوری ناخالص به کل دارایی X3
4. ارزش دفتری بدهی‌های جاری به کل دارایی X4
5. ارزش بازار سهام به ارزش دفتری بدهی‌های بلندمدت X5

در مدل آلتمن، امتیاز نهایی با استفاده از فرمول زیر محاسبه می‌شود:

Z = 1.2X1 + 1.4X2 + 3.3X3 + 0.6X4 + 0.9X5

با استفاده از مقادیر 5 شاخص کلیدی، امتیاز آلتمن برای هر شرکت محاسبه می‌شود. این امتیاز، عددی بین 0 تا 9 است که

• امتیاز بیشتر از 2.99: احتمال ورشکستگی پایین
• امتیاز بین 1.81 تا 2.99: احتمال ورشکستگی متوسط
• امتیاز کمتر از 1.81: احتمال ورشکستگی بالا

استفاده از این مدل آسان است و نیاز به دانش تخصصی پیچیده‌ای ندارد اما داشتن اطلاعات اولیه که در فرمول ها استفاده شوند بسیار مهم و ضروری است، اگر اطلاعات مورد نیاز شما موجود نباشد، این مدل هم هیچ کارایی نخواهد داشت.

 این مدل را می‌توان به سایر بنگاه‌ها و صنایع تعمیم داد. خوب است بدانید که این مدل، با دقت قابل قبولی، احتمال ورشکستگی بنگاه‌ها را پیش‌بینی می‌کند.

مدل زاوگین

یک مدل شناخته شده ایرانی برای بررسی ریسک ورشکستگی شرکت هاست، این مدل در سال 1380 توسط “محمود زاوگین”، استاد دانشگاه علامه طباطبایی ارائه شد. زاوگین با بررسی اطلاعات مالی 110 شرکت ورشکسته و 110 شرکت سالم، 6 شاخص کلیدی را برای پیش بینی ریسک ورشکستگی در شرکت‌های ایرانی شناسایی کرد.

شاخص‌های مدل زاوگین

X1 نسبت جاری

X2 نسبت بدهی‌های جاری به کل دارایی

X3  نسبت سود ناخالص به کل دارایی

X4 نسبت سود خالص به کل دارایی

X5 نسبت رشد فروش

X6  نسبت بازده حقوق صاحبان سهام

با استفاده از مقادیر 6 شاخص کلیدی، امتیاز زاوگین برای هر شرکت محاسبه می‌شود. این امتیاز، عددی بین 0 تا 1 است.

Z = 0.43X1 + 0.25X2 + 0.13X3 + 0.07X4 + 0.06X5 + 0.06X6

• امتیاز بیشتر از 0.5: احتمال ورشکستگی پایین
• امتیاز بین 0.3 تا 0.5: احتمال ورشکستگی متوسط
• امتیاز کمتر از 0.3: احتمال ورشکستگی بالا

این مدل، با دقت قابل قبولی، احتمال ورشکستگی شرکت‌های ایرانی را پیش‌بینی می‌کند. اما دقت مدل زاوگین به کیفیت و در دسترس بودن داده‌های تاریخی بستگی دارد.

مدل‌های رگرسیون لجستیک

در دهه 1960 میلادی مدل رگرسیون لجستیک مطرح شد؛ این مدل‌ها، با استفاده از متغیرهای مختلفی مانند نسبت‌های مالی، اطلاعات بازار و داده‌های کلان اقتصادی، به پیش‌ بینی احتمال ورشکستگی می‌پردازند.

مدل‌های رگرسیون لجستیک، با تحلیل داده‌های تاریخی، رابطه‌ای بین متغیرهای پیش‌بینی‌کننده و ورشکستگی بنگاه‌ها ایجاد می‌کنند.

مراحل کلی استفاده از مدل‌های رگرسیون لجستیک:

• جمع‌آوری داده‌ها
• انتخاب متغیرهای پیش‌بینی‌کننده
• آماده‌سازی داده‌ها
• ایجاد مدل رگرسیون لجستیک
• ارزیابی و اعتبارسنجی مدل

فرمول کلی مدل رگرسیون لجستیک به صورت زیر است:

P(Y = 1 | X) = e^β0 + β1X1 + β2X2 + … + βnXn / (1 + e^β0 + β1X1 + β2X2 + … + βnXn)

در این فرمول:

P(Y = 1 | X) :  احتمال ورشکستگی بنگاه

β0 : ضریب ثابت

β1، β2، …, βn : ضرایب مربوط به متغیرهای پیش‌بینی‌کننده

X1، X2، …, Xn :  متغیرهای پیش‌بینی‌کننده است.

این مدل‌ها می‌توانند با دقت قابل قبولی، احتمال ورشکستگی بنگاه‌ها را پیش‌بینی کنند. با این مدل می‌توان به طور نسبی، نقش و اثر هر متغیر در پیش‌بینی ورشکستگی را تفسیر کرد. اما دقت مدل‌های رگرسیون لجستیک هم مانند مدل های قبلی به کیفیت و در دسترس بودن داده‌های تاریخی بستگی دارد. مانند هر مدل دیگری، مدل‌های رگرسیون لجستیک نیز ممکن است خطاهایی در پیش‌بینی داشته باشند.

نکته مهم :  استفاده از این مدل‌ها به دانش تخصصی در زمینه آمار و علوم کامپیوتر نیاز دارد.

هوش مصنوعی

هوش مصنوعی به تمام جوانب زندگی وارد شده؛ تمام رشته ها و تخصص ها را در بر می گیرد ؛ این شبکه‌ها، با یادگیری از داده‌های تاریخی، الگوهای مرتبط با ورشکستگی را شناسایی و به پیش بینی ریسک ورشکستگی در آینده می‌پردازند و این دقیقا چیزی است که شما نیاز دارید.

این روش، با بررسی عمیق و دقیق وضعیت مالی، عملیاتی و مدیریتی شرکت، به تحلیل ریسک ورشکستگی می‌پردازد. تحلیلگران، با بررسی نسبت‌های مالی، روندهای صنعت، وضعیت نقدینگی و کیفیت مدیریت، به درک عمیق‌تری از احتمال ورشکستگی شرکت دست می‌یابند.

راهکارهای عملی برای جلوگیری از ورشکستگی مالی

برای مقابله با ریسک ورشکستگی مالی چه اقداماتی را می توان انجام داد؟ در واقع اگر ما ندانیم که چه راه هایی را باید طی کنیم تا ورشکسته نشویم، آگاهی بسیار مهمی را بدست آورده ایم.

این اقدامات به طور کلی به دو دسته کوتاه‌مدت و بلندمدت تقسیم می‌شوند:

اقدامات کوتاه‌مدت:

• افزایش نقدینگی: با تمرکز بر وصول مطالبات، فروش دارایی‌های غیرضروری و دریافت تسهیلات کوتاه‌مدت می توان از ورشکستگی جلوگیری کرد.
• کاهش هزینه‌ها: کاهش هزینه ها همیشه می تواند بسیاری از ریخت و پاش ها را جبران کند! با بازنگری در ساختار هزینه‌ها، حذف هزینه‌های غیرضروری و یا انجام خرید های به صرفه می توان هزینه ها را کاهش داد و ریسک ورشکستگی مالی را بشدت کنترل کرد.
• تجدید ساختار بدهی: با مذاکره با بستانکاران برای افزایش سررسید بدهی‌ها، تبدیل بدهی‌های کوتاه‌مدت به بلندمدت و یا دریافت وام با نرخ سود پایین‌تر می توان ریسک ورشکستگی مالی را پایین آورد.

اقدامات بلندمدت:

• با افزایش فروش، ارتقای کیفیت محصولات و خدمات، کاهش ضایعات و افزایش راندمان تولید می توان ریسک ورشکستگی مالی را کم کرد.
• با افزایش سرمایه، ایجاد تنوع در منابع درآمدی و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های سودآور هم می توان از بحران ها رد شد.
• با شناسایی و ارزیابی ریسک‌های مختلف، تدوین برنامه‌های پیشگیرانه و استفاده از ابزارهای مدیریت ریسک می توان جلو آسیب را گرفت.
• برای تمرکز بر فعالیت‌های اصلی و کاهش هزینه‌ها
• در زمینه‌های مالی، اقتصادی، بازاریابی و مدیریت
• ایجاد و حفظ روابط مناسب با مشتریان، رقبا و شرکای تجاری
• با تمرکز بر کارایی، نوآوری و تعهد

مهمترین دلایل ورشکستگی بنگاه های اقتصادی در ایران

قطعاً هر کشور به تبع مشکلات و موانع خاص خود دارای نقاط ضعفی است که می تواند در زمان های مختلف، بحرانهای پیش بینی نشده مالی اقتصادی را پدید آورد و باعث ورشکستگی شرکت ها و بنگاه ها شود، از دلایل سیاسی اجتماعی گرفته تا روابط غلط بین المللی و بطور کلی هر عاملی که دستی بر اقتصاد داشته باشد.

با بررسی شرکت های ورشکسته و موفق ایرانی در تحقیقات دانشگاه های بسیار، مهمترین عوامل ورشکست شدن شرکت ها و تولیدی ها به شرح زیرند:

عوامل اقتصادی که در ایران به چشم می خورند شامل

1. رکود اقتصادی: رکود در ایران، تقاضا برای محصولات و خدمات را کاهش می‌دهد و به تبع آن، درآمد بنگاه‌های اقتصادی را کم می‌کند.
2. نرخ تورم بالا: تورم بالا، هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد و حاشیه سود بنگاه‌های اقتصادی را کاهش می‌دهد.
3. نوسانات نرخ ارز: نوسانات نرخ ارز، بنگاه‌های اقتصادی را در معرض ریسک ارزی قرار می‌دهد و می‌تواند به ضرر آنها منجر شود.
4. موانع تولید و سرمایه‌گذاری: موانع موجود در مسیر تولید و سرمایه‌گذاری، فعالیت بنگاه‌های اقتصادی را دشوار می‌کند.

عوامل مدیریتی موجود در ایران

1. ضعف در مدیریت مالی: عدم وجود برنامه‌ریزی مالی مناسب، می‌تواند منجر به کمبود نقدینگی و ورشکستگی بنگاه‌های اقتصادی شود.
2. ضعف در بازاریابی و فروش: عدم توانایی در بازاریابی و فروش محصولات و خدمات، می‌تواند به کاهش درآمد و ورشکستگی بنگاه‌های اقتصادی منجر شود.
3. ضعف در نوآوری: عدم نوآوری در محصولات و خدمات، می‌تواند بنگاه‌های اقتصادی را در معرض خطر رقابت قرار دهد و به ورشکستگی آنها منجر شود.

عوامل محیطی تاثیر گذار در ایران

1. تحریم‌های اقتصادی: تحریم‌های اقتصادی، صادرات محصولات و خدمات را دشوار می‌کند و به تبع آن، درآمد بنگاه‌های اقتصادی را کاهش می‌دهد.
2. فساد اداری: فساد اداری، هزینه‌های تولید را افزایش می‌دهد و ریسک سرمایه‌گذاری را بالا می‌برد.
3. فقدان زیرساخت‌های مناسب: فقدان زیرساخت‌های مناسب مانند حمل و نقل و انرژی، فعالیت بنگاه‌های اقتصادی را دشوار می‌کند.

بنگاه‌های اقتصادی در ایران برای تامین مالی فعالیت‌های خود با چالش‌های زیادی روبرو هستند و همواره در معرض رقابت شدید با بنگاه‌های خارجی می باشند. عقب ماندگی در بحث فناوری و عدم رعایت قوانین بین المللی در حوزه فناوری مانند حق کپی رایت برنامه ها،  باعث شده شرکت ها به‌روزرسانی فناوری خود با چالش‌های زیادی روبرو هستند.

قوانین و مقررات ناظر بر فعالیت بنگاه‌های اقتصادی در ایران، گاه پیچیده و دست‌وپاگیر هستند و گاهی سهل گیر و آسان و همچنین فساد اداری هم گاهی بر آن دامن می زند.

در این اوضاع و احوال،  بنگاه‌های اقتصادی باید با برنامه‌ریزی مالی مناسب، از کمبود نقدینگی و ورشکستگی جلوگیری کنند. بنگاه‌های اقتصادی باید با استفاده از روش‌های نوین بازاریابی و فروش از اقداماتی با ریسک بالا بپرهیزند.

توصیه می کنیم حتی اگر بنگاه اقتصادی کوچکی دارید از مشاوران خبره در زمینه حسابداری و حسابرسی بهره ببرید تا اولاً اطلاعات و آمار و ارقام شما همیشه به روز و صحیح باشد و هم با اندازه گیری مداوم ریسک ورشگستکی مالی با در نظر گرفتن اوضاع و شرایط اقتصادی ایران بتوانند از افتادن شما در ورطه هولناک ورشکستگی ممانعت کنند.

ما نیز در شرکت سامان محاسبان با سال ها تجربه و تخصص و با در اختیار داشتن نیروی متخصص ماهر درتیم حرفه ای خود، در کنار شما هستیم تا با بررسی ها و تحلیل های مناسب و البته به موقع ، شما را از سراشیبی ضرر و زیان دور نگهداریم. برای دریافت اطلاعات بیشتر ، از بخش تماس با ما شماره ها برداشته و با کارشناسان در ارتباط  باشید.

ضمنا برای جلوگیری از ورشکستگی مالی، بهتر از از کارشناسان خبره شرکت حسابداری سامان محاسبان مشورت بگیرید.