معافیت مالیاتی در نظام مالیاتی ایران به منظور حمایت از اقشار خاص، صنایع استراتژیک، مناطق کمتر توسعه یافته و سایر اولویت های دولت همواره مهم تلقی شده است. این معافیت ها به اشکال مختلف در قوانین مالیاتی گنجانده شده اند و شامل طیف گسترده ای از فعالیت ها و اشخاص می شود، جهل مودیان نسبت به امتیازات معافیت مالیاتی می تواند به تحمیل بار مالیاتی مازاد بر آنان منجر شود.
به عبارت دیگر، عدم آگاهی از مزایای قانونی معافیت مالیاتی، موجب پرداخت مبالغ وصولی اضافی از سوی مودیان خواهد شد. شایان ذکر است که این امر، از منظر حقوقی، به عنوان یک تخطی مالیاتی تلقی نگردیده و صرفاً ناشی از عدم اطلاع مودی از حقوق قانونی و تکالیف مالیاتی خویش می باشد.
در این مقاله از سامان محاسبان، به بررسی تمام انواع معافیت های مالیاتی در ایران، جزئیات قانونی مربوط به آن ها و شرایط بهره مندی از این معافیت ها خواهیم پرداخت.
مجلس شورای اسلامی اخیراً قانونی را تصویب کرده است که به موجب آن، سقف معافیت مالیاتی برای اشخاص حقیقی (افرادی که به تنهایی کسب وکار دارند) و حقوقی (شرکت ها) افزایش یافته است. هدف از این افزایش، حمایت از کسب وکارها و افراد است. به خصوص کسب وکارهای کوچک و متوسط می توانند از این افزایش بهره ببرند. همچنین، این افزایش می تواند به رشد اقتصادی کمک کند.
طبق قانون جدید، اشخاص حقوقی، شرکت ها و سازمان ها می توانند تا سقف 700 میلیارد تومان درآمد داشته باشند و از بخشی از مالیات معاف شوند و اشخاص حقیقی، افرادی که به تنهایی کسب وکار دارند، می توانند تا سقف 70 میلیارد تومان درآمد داشته باشند و از بخشی از مالیات معاف شوند.
چه کسانی از این قانون بهره مند می شوند؟ کسب وکارهای کوچک و متوسط، این کسب وکارها بیشترین بهره را از این قانون خواهند برد و افرادی که به صورت آزاد کار می کنند نیز از این قانون بهره مند می شوند.
معافیت تبصره ماده 100 یک تسهیلاتی است که دولت برای برخی از مشاغل کوچک و متوسط در نظر گرفته است. این معافیت به این افراد اجازه می دهد تا به جای انجام پیچیدگی های محاسبه مالیات و ارائه اظهارنامه مالیاتی، مالیات خود را به صورت یکجا و به طور تقریبی پرداخت کنند.
شرایط استفاده از این معافیت، سقف درآمد سالانه فرد است. طبق قانون بودجه سال 1403، اگر درآمد سالانه یک فرد از فروش کالا یا خدمات حداکثر 180 میلیارد ریال (18 میلیارد تومان) باشد، می تواند از این معافیت استفاده کند.
این سقف درآمد به این صورت محاسبه می شود: سقف معافیت مالیات حقوق (که در سال 1402 برابر با 1.2 میلیارد ریال بوده) ضربدر 150.
بر اساس قانون بودجه سال 1403، سقف معافیت مالیات حقوق برای افراد حقیقی، 12 میلیون تومان در ماه یا به عبارتی 144 میلیون تومان در سال تعیین شده است. این بدان معناست که افرادی که درآمد ماهانه آنها کمتر از 12 میلیون تومان باشد، از پرداخت مالیات بر درآمد حقوق معاف هستند. برای افرادی که درآمد ماهانه آنها بیش از 12 میلیون تومان باشد، نرخ مالیات بر اساس جدول زیر محاسبه می‌شود:
جدول نرخ‌های مالیات بر درآمد حقوق سال 1403:
| بازه درآمد ماهانه (تومان) | نرخ مالیات (%) |
| 12,000,001 تا 16,500,000 | 10 |
| 16,500,001 تا 21,000,000 | 15 |
| 21,000,001 تا 25,500,000 | 20 |
| 25,500,001 تا 30,000,000 | 25 |
| بیش از 30,000,000 | 35 |
علاوه بر سقف معافیت، برخی موارد دیگر نیز از پرداخت مالیات بر درآمد حقوق معاف هستند. این موارد شامل هزینه‌های درمانی، حقوق و دریافتی نیروهای مسلح، 50% مالیات حقوق کارکنان در مناطق محروم و 100% حقوق کارکنان در مناطق آزاد تجاری است.
طبق ماده 132 قانون مالیات های مستقیم، واحدهای تولیدی، معدنی، خدماتی و گردشگری که در مناطق کمتر توسعه یافته ای که توسط دولت تعیین شده اند، به مدت 10 سال از پرداخت مالیات بر درآمد معاف هستند. این معافیت به منظور ایجاد انگیزه برای سرمایه گذاری در این مناطق و کمک به توسعه اقتصادی آنها در نظر گرفته شده است.
برخی ممکن است از این معافیت سوءاستفاده کرده و با ثبت شرکت های صوری، از پرداخت مالیات معاف شوند. بنابراین، نظارت دقیق بر فعالیت واحدهای اقتصادی در این مناطق ضروری است.
اگر می خواهید بدانید این مناطقِ به اصطلاح کمتر توسعه یافته بیشتر در کدام استان های ایران متمرکز هستند، پاسخ اینجاست :
| استان | شهرهای کمتر توسعه یافته (نمونه) | دلایل اصلی کمتر توسعه یافتگی |
| سیستان و بلوچستان | زاهدان، زابل، ایرانشهر، چابهار | موقعیت جغرافیایی خاص (مرزی، کویری)، کمبود آب، خشکسالی، زیرساخت های ضعیف |
| کرمان | بم، جیرفت، کهنوج | دوری از مراکز استان، کمبود منابع آب، خشکسالی، زیرساخت های ضعیف |
| هرمزگان | بندرلنگه، پارسیان، قشم (برخی مناطق) | مشکلات زیرساختی، وابستگی به درآمدهای نفتی، نوسانات اقتصادی |
| خراسان جنوبی | نهبندان، سربیشه | دوری از مراکز استان، کمبود منابع آب، خشکسالی، زیرساخت های ضعیف |
| خوزستان | برخی مناطق روستایی و عشایری (مانند شادگان، آبادان) | مشکلات زیست محیطی (ریزگردها)، نوسانات قیمت نفت، سیلاب |
| کردستان | مریوان، سقز، بانه (برخی مناطق) | دوری از مراکز استان، کوهستانی بودن، کمبود زیرساخت ها |
| ایلام | ایوان، دره شهر، چرداول | کوهستانی بودن، دوری از مراکز استان، کمبود زیرساخت ها |
| بوشهر | دیر، کنگان، دیلم (برخی مناطق) | مشکلات زیست محیطی (آلودگی دریا)، نوسانات قیمت نفت، وابستگی به درآمدهای نفتی |
ماده 141 قانون مالیات های مستقیم، اصلی ترین ماده قانونی حاکم بر معافیت مالیاتی صادرات است. بر اساس این ماده، درآمد حاصل از صادرات کالاهای غیرنفتی و خدمات از پرداخت مالیات معاف می باشد. هدف از این معافیت، تشویق تولیدکنندگان داخلی به صادرات و افزایش سهم ایران در بازارهای جهانی است.
با وجود معافیت کلی بر درآمد صادراتی، صادرات مواد خام از این معافیت مستثنی است. به عبارت دیگر، درآمد حاصل از صادرات مواد خام همچنان مشمول پرداخت مالیات می شود. هدف از این استثنا، تشویق به فرآوری مواد خام در داخل کشور و افزایش ارزش افزوده است.
در نظر داشته باشید که منظور از کالاهای غیرنفتی، کلیه کالاهایی است که منشاء معدنی، گیاهی یا حیوانی داشته باشند و فرآورده های صنعتی آنها نیز مشمول این معافیت می شوند، برای بهره مندی از این معافیت، صادرکنندگان باید شرایط و ضوابط تعیین شده در قوانین و مقررات مربوطه را رعایت کنند و در برخی موارد، صادرکنندگان مکلف به بازگرداندن ارز حاصل از صادرات به کشور هستند.
طبق ماده 81 قانون مالیات های مستقیم، درآمد حاصل از فعالیت های کشاورزی و دامداری از پرداخت مالیات معاف است. این معافیت با هدف حمایت از بخش کشاورزی و افزایش تولید محصولات کشاورزی صورت گرفته است.
برای بهره مندی از معافیت مالیاتی فعالیت های کشاورزی و دامداری، علاوه بر شرط اصلی مندرج در ماده 81 قانون مالیات های مستقیم، شرایط دیگری نیز باید رعایت شود:
جدول فعالیت های مشمول معافیت مالیاتی در بخش کشاورزی :
| فعالیت | توضیحات |
| زراعت | کشت محصولات زراعی مانند گندم، برنج، ذرت و سایر محصولات کشاورزی |
| باغداری | کشت میوه، آجیل و سایر محصولات باغی |
| دامداری | پرورش دام های بزرگ مانند گاو، گوسفند و شتر |
| دامپروری | پرورش دام های کوچک مانند مرغ، بوقلمون و طیور دیگر |
| پرورش آبزیان | شامل پرورش ماهی در استخرها و حوضچه ها، پرورش زنبور عسل و سایر فعالیت های مرتبط با پرورش آبزیان |
| صیادی و ماهیگیری | صید ماهی و سایر آبزیان در دریاها، رودخانه ها و دریاچه ها |
| نوغانداری | پرورش کرم ابریشم برای تولید پیله |
| احیای منابع طبیعی | فعالیت هایی مانند احیای مراتع و جنگل ها |
بر اساس قانون حمایت از شرکت های دانش بنیان، درآمد حاصل از فعالیت های تحقیق و توسعه و تولید کالاها یا خدمات دانش بنیان برای مدت 15 سال از پرداخت مالیات معاف است. اما برای بهره مندی از این معافیت، شرکت ها باید شرایط خاصی را رعایت کنند:
شرکت باید بتواند نشان دهد که فعالیت های آن مبتنی بر دانش و نوآوری است و دارای ارزش افزوده بالا می باشد؛ کارگروه ارزیابی معاونت علمی و فناوری ریاست جمهوری پس از بررسی مدارک و مستندات ارائه شده توسط شرکت، نسبت به تأیید آن به عنوان شرکت دانش بنیان اقدام می کند.
شرکت باید تمامی فعالیت های مالی خود را به طور دقیق ثبت کند و اظهارنامه مالیاتی خود را به صورت شفاف و کامل ارائه دهد؛ این کار به منظور نظارت بر فعالیت های شرکت و اطمینان از اینکه معافیت مالیاتی به درستی استفاده می شود، انجام می شود.
درآمد حاصل از فروش محصولات و خدمات دانش بنیان مشمول معافیت مالیاتی است. این محصولات و خدمات باید دارای نوآوری و ارزش افزوده بالا باشند. درآمد حاصل از فعالیت های تحقیق و توسعه نیز مشمول معافیت مالیاتی است. این فعالیت ها باید به صورت مستمر و هدفمند انجام شوند.
معافیت مالیاتی شرکت های دانش بنیان به مدت 15 سال است. پس از پایان این مدت، شرکت ها باید مالیات خود را به صورت عادی پرداخت کنند.در صورتی که شرکت دانش بنیان همچنان به فعالیت های تحقیق و توسعه و تولید محصولات دانش بنیان ادامه دهد، ممکن است بتواند نسبت به تمدید مدت زمان معافیت مالیاتی خود اقدام کند.
ماده ۱۳۴ قانون مالیات های مستقیم، مزیت قابل توجهی را برای باشگاه ها و موسسات ورزشی و فرهنگی غیردولتی در نظر گرفته است. طبق این ماده، درآمد حاصل از فعالیت های ورزشی و فرهنگی این نهادها از پرداخت مالیات معاف می باشد. این معافیت به منظور تشویق و حمایت از توسعه و گسترش فعالیت های ورزشی و فرهنگی در کشور وضع شده است.
برای بهره مندی از این معافیت مالیاتی، باشگاه ها و موسسات ورزشی و فرهنگی غیردولتی باید الزاماً در چارچوب مقررات وزارت ورزش و جوانان فعالیت نمایند. به عبارت دیگر، این نهادها باید دارای مجوزهای لازم از وزارت ورزش و جوانان بوده و فعالیت های آنها مطابق با قوانین و مقررات این وزارتخانه باشد.
منظور از فعالیت های ورزشی هم کلیه فعالیت هایی است که به منظور ارتقای سلامت جسمی و روحی افراد و توسعه ورزش در کشور انجام می شود. این فعالیت ها می تواند شامل برگزاری مسابقات ورزشی، آموزش مربیان و ورزشکاران، احداث اماکن ورزشی و... باشد. فعالیت های فرهنگی نیز شامل فعالیت هایی مانند برگزاری نمایشگاه ها، کنسرت ها، جشنواره ها، کلاس های آموزشی و... می باشد.
دقت داشته باشید که تنها باشگاه ها و موسسات ورزشی و فرهنگی غیردولتی می توانند از این معافیت مالیاتی بهره مند شوند. نهادهای دولتی و وابسته به دولت مشمول این معافیت نمی شوند.
درآمد حاصل از کلیه فعالیت های ورزشی و فرهنگی که در چارچوب مقررات وزارت ورزش و جوانان انجام می شود، مشمول معافیت مالیاتی است. این درآمدها می تواند شامل درآمد حاصل از برگزاری مسابقات، فروش بلیت، حق عضویت، اسپانسری و... باشد. درآمد حاصل از فعالیت های جانبی که ارتباطی با فعالیت های اصلی ورزشی و فرهنگی ندارد، مشمول مالیات می باشد. به عنوان مثال، درآمد حاصل از فروش کالا و خدمات غیرمرتبط با ورزش و فرهنگ مشمول مالیات خواهد بود.
ماده ۱۳۹ قانون مالیات های مستقیم یکی از مهم ترین مواد قانونی است که به موضوع معافیت مالیاتی موسسات خیریه و عام المنفعه می پردازد. این ماده با هدف تشویق و حمایت از فعالیت های خیرخواهانه و اجتماعی، درآمد حاصل از این فعالیت ها را از پرداخت مالیات معاف کرده است.
یکی از مهم ترین مواد قانونی که به موضوع معافیت مالیاتی در حوزه آموزش و پژوهش می پردازد، ماده ۲ آیین نامه اجرایی جزء (۱۴) بند (ب) ماده (۹) قانون مالیات بر ارزش افزوده است. این ماده، خدمات پژوهشی (تحقیقاتی و فناوری) و آموزشی را از پرداخت مالیات بر ارزش افزوده معاف کرده است.
مصادیق خدمات مشمول معافیت:
ارائه خدمات پژوهشی در قالب طرح ها، پروژه ها و فعالیت های مطالعاتی و پژوهشی، طرح های توجیهی، مطالعات اقتصادی و امایشی مرتبط با فعالیت های پژوهش و فناوری، ارائه یا دریافت خدمات پژوهشی توسط دانشگاه ها، مراکز آموزش عالی و... در حوزه شبکه علمی کشور، خدمات سامانه پردازش سریع (HPC) و...، ارائه خدمات آموزشی در قالب طرح ها، پروژه ها و فعالیت های علمی در سطح ملی و بین المللی
تأییدیه وزارت علوم، تحقیقات و فناوری یا وزارت آموزش و پرورش و ثبت رسمی و ارائه اظهارنامه مالیاتی الزامی است.
ماده ۱۴۲ قانون مالیات های مستقیم، مهم ترین ماده قانونی است که به موضوع معافیت مالیاتی در حوزه صنایع دستی می پردازد. این ماده مقرر می دارد که:"درآمد کارگاه های فرش دستباف و صنایع دستی و شرکت های تعاونی و اتحادیه های تولیدی مربوطه از پرداخت مالیات معاف است."
از مهم ترین مواد قانونی که به موضوع معافیت مالیاتی در حوزه حمل و نقل عمومی می پردازد، جزء (۱۳) بند (ب) ماده (۹) قانون دائمی ارزش افزوده مصوب سال ۱۴۰۰ است. این ماده، خدمات حمل و نقل (اعم از بار و مسافر) درون و برون شهری و بین المللی جاده ای، ریلی و دریایی را معاف از مالیات بر ارزش افزوده اعلام کرده است.
با معافیت از مالیات بر ارزش افزوده، هزینه های حمل و نقل عمومی کاهش یافته و این امر به نفع شهروندان خواهد بود، کاهش هزینه ها باعث می شود که مردم بیشتر از حمل و نقل عمومی استفاده کنند و این امر به کاهش ترافیک و آلودگی هوا کمک می کند.
همچنین با کاهش هزینه ها، شرکت های حمل و نقل می توانند بر روی توسعه ناوگان و زیرساخت های خود تمرکز کنند.
مناطق آزاد تجاری به عنوان مناطق ویژه اقتصادی، از مزایای متعددی از جمله معافیت های مالیاتی برخوردار هستند. این معافیت ها با هدف جذب سرمایه گذاری خارجی و توسعه اقتصادی این مناطق در نظر گرفته شده است.
ماده 13 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری و صنعتی ایران، مهم ترین ماده قانونی حاکم بر معافیت های مالیاتی در این مناطق است. این ماده مقرر می دارد که کلیه اشخاص حقیقی و حقوقی با توجه به هر نوع فعالیت های اقتصادی خود در مناطق آزاد می توانند به مدت 20 سال از پرداخت هر نوع مالیات معاف باشند.
معافیت از مالیات بر درآمد: درآمد حاصل از فعالیت های اقتصادی در مناطق آزاد، اعم از تولید، تجارت و خدمات، از پرداخت مالیات بر درآمد معاف است؛ این معافیت شامل سود شرکت ها، درآمد اشخاص حقیقی و سایر درآمدهای حاصل از فعالیت های اقتصادی می شود.
معافیت از مالیات بر ارزش افزوده: مبادلات کالا و خدمات بین اشخاص و فعالان اقتصادی مقیم در مناطق آزاد تجاری صنعتی و مناطق ویژه اقتصادی، که در داخل محدوده مناطق یاد شده انجام شود مشمول مالیات بر ارزش افزوده نیستند. با این حال، در سال های اخیر تغییراتی در این زمینه ایجاد شده و برخی از مناطق آزاد مشمول پرداخت مالیات بر ارزش افزوده شده اند.
معافیت از سایر مالیات ها و عوارض: علاوه بر مالیات بر درآمد و مالیات بر ارزش افزوده، مناطق آزاد از پرداخت سایر مالیات ها و عوارض نیز معاف هستند؛ این معافیت ها شامل مالیات بر املاک، مالیات بر نقل و انتقال املاک، عوارض گمرکی و سایر عوارض مشابه می شود.
طبق ماده ۱۴۵ قانون مالیات های مستقیم، سود سپرده های بانکی و سود حاصل از سرمایه گذاری در اوراق بهادار از پرداخت مالیات معاف هستند.
همانطور که ملاحظه کردید، معافیت های مالیاتی در ایران شامل طیف گسترده ای از فعالیت ها و اشخاص حقیقی و حقوقی است که بر اساس قوانین و سیاست های کلان دولت تعیین می شوند. بهره مندی از این معافیت ها مستلزم رعایت شرایط خاص و ارائه مستندات به سازمان امور مالیاتی است.
برای کسب اطلاعات دقیق تر و استفاده بهینه از معافیت های مالیاتی، توصیه می شود از مشاوران مالیاتی خبره کمک بگیرید.
